Verrassend fout
Grafisch ontwerper Patrick Sanders, over de zoektocht naar eigenheid, karakter en authenticiteit in ons (druk)werk. Lezen dus!
De Italiaanse top chef Massimo Bottura heeft een bijzonder dessert op de kaart staan in zijn 3 sterrenrestaurant in Modena. Ik kreeg een lach op mijn gezicht toen ik hoorde hoe hij in de Netflix-serie “Chef’s table” vertelde hoe het dessert “Oops, I dropped the lemon tart” ontstond. Zijn dessert chef had net een tot in detail bedachte en perfect uitgevoerde lemon taart af toen hij hem op de grond liet vallen. Hij raakte in paniek maar werd al snel tot rust gemaand door Bottura. Hij zag er een geniaal dessert in.
Sinds dat moment wordt de lemon taart opgediend zoals hij toen op de grond lag, kapot en uit elkaar gespat. Vanuit deze fout is misschien wel het bekendste dessert ter wereld ontstaan.
In een wereld waarin we steeds meer leunen op technologie en waarin we steeds verder komen in de zoektocht naar perfectie is voor mij als grafisch ontwerper de “fout” steeds waardevoller. Nu zoveel mensen toegang hebben tot social media en blogs weten mensen beter wat ze mooi vinden. Het internet staat vol met inspirerende content. In Nederland gebruiken op dit moment 3 miljoen mensen Pinterest, 4,1 miljoen Instagram en zelfs 10,8 miljoen Nederlanders gebruiken Facebook.
Onze schermen zijn een grote waterval aan visuele voorbeelden. Aan de ene kant is dit heel mooi. Er zijn veel voorbeelden te vinden en het lijkt alsof de creatieve breinen worden geprikkeld. Maar als we iets beter kijken worden deze creatieve breinen eigenlijk lui gemaakt. Het zorgt ervoor dat er veel van hetzelfde wordt gemaakt. Het lijkt en voelt alsof dit originele ideeën zijn. Dit komt door de herkenning van wat we dagelijks over de schermen zien stromen.
De bult van steeds weer hetzelfde trucje groeit exponentieel en veel uitingen zijn voorspelbaar. Voor mij als ontwerper is de zoektocht naar eigenheid, karakter en uniekheid heel belangrijk en wordt steeds belang- rijker. Deze zoektocht en het experiment naar wat nog niet eerder gemaakt is, wordt vaak ondergesneeuwd door wat we al kennen, dat is jammer want er gaat daardoor authenticiteit verloren.
Hetzelfde geldt voor de productietechnieken die gebruikt worden. De digitale printers worden beter en voor weinig geld kan er prima printwerk worden neergelegd. Er zijn print on demand services waar je vanaf één stuk een boekje voor weinig geld kan laten printen en binden. Maar wat ook hier gebeurt, is dat deze makkelijke en bekende oplossingen ervoor zorgen dat veel drukwerk één pot nat wordt. Dezelfde bindwijze, dezelfde print esthetiek, dezelfde omslagen, dezelfde formaten, dezelfde concepten, dezelfde stockfotografie, dezelfde letter keuzes, dezelfde kleuren en dezelfde concepten. De fout en het onverwachte sterft langzaam uit.
Als ontwerper zorgt dit ervoor dat ik de fout steeds meer ga waarderen en wil gebruiken. Vaak ontstaan uit toevalligheden of uit fouten ontwerpoplos- singen die je van tevoren nooit had kunnen bedenken.
Ik ben hierdoor smoorverliefd geworden op de Riso-printer. Een machine waarbij geen één print hetzelfde wordt en er nooit een perfecte print wordt geproduceerd. De fout is onderdeel van het eindresultaat en het zorgt ervoor dat je altijd weer positief verrast wordt door haar uitkomst. Werken met de Riso is bijna als een creatieve samenwerking waarbij je elkaar steeds betere ideeën aandraagt. Jij inspireert de Riso en de Riso geeft altijd verassende inspiratie terug.
Ze is een printer die eigenlijk is ontwikkelt voor op het kantoor. Het is een soort kruising tussen een fotokopieerapparaat en zeefdrukken. Ze lijkt qua uiterlijk heel erg op een ouderwetse fotokopieermachine. Bovenop zit een klep met een scanner, aan de ene kant kun je papier invoeren, aan de andere kant komen de prints eruit. Niks bijzonders tot zover, maar ze werkt heel anders dan de kopieermachine. In de machine kun je een ‘drum’ plaatsen. Dat is een cilinder gevuld met één kleur inkt en bedekt met een metalen scherm met gaatjes.
Wanneer je start met afdrukken, maakt de machine een ‘master’, een blad dat het scherm van de drum bedekt. De master is een stencil en werkt hetzelfde als een zeefdruk. Hierdoor komt de inkt op de plek waar het moet komen en wordt de inkt afgestoten waar je niet wilt dat de inkt komt. De rest is eenvoudig, de drum draait rond en het papier dat je hebt ingevoerd gaat er doorheen. Waar de master dit toestaat, wordt de inkt op het papier gestempeld waardoor een afdruk overblijft. Als je meer kleuren wilt afdrukken, moet je dit proces herhalen met verschillende drums en je afdrukken laag voor laag opbouwen.
Ondanks dat je werkt met een machine voelt het eindproduct handgemaakt. Je ziet de inkt op het papier liggen, de kleuren zijn super intens, je ziet het fijne rastertje en je ziet dat het papier hier en daar een millimeter verschoven is. Je voelt de handmatigheid en je ruikt de verse (milieuvriendelijke!) soya-inkt.
Risoprint leent zich ontzettend goed voor kleurrijke prints met meerdere lagen. Als je twee kleurlagen over elkaar heen print krijg je wonderlijke resultaten. Een heel mooi voorbeeld is het boek “The Absence of Sound” van ontwerper Kai Udema. De manier waarop hier de patronen super intense en krachtige beelden worden door hoe de kleuren samensmelten. De gelaagdheid wordt zichtbaar en op deze plekken ontstaat een nieuwe spannende vorm.
Bij Knust Press in Nijmegen, een kleine drukkerij die zich alleen richt op Risoprinten, dagen ze ontwerpers uit te experimenteren met de Riso en hiermee een behang patroon te ontwerpen. Één van de restricties die de machine heeft is het maximale papierformaat. De meeste printers kunnen slechts tot A3 printen en dit zorgt ervoor dat je bij het maken van behang dus kleine vellen behang krijgt. Ook dit geeft weer een typische Risoprint esthetiek.
Alexander Sporre, nu fotograaf van beroep, heeft de esthetiek die Risoprint met zich mee brengt gebruikt om zijn foto-boek “certain degree of failure” een extra conceptuele laag mee te geven. Hij gebruikt de Riso op een hele andere manier dan voorgaande voorbeelden en maakte een heel gevoelig boek. Toen Sporre werd geconfronteerd met een burn-out is hij begonnen zijn genezingsproces fotografisch vast te leggen.
Tijdens dit proces kwam hij erachter dat zijn gevoelens van mislukking een grote rol speelden. Om beter te worden moest hij deze mislukkingen dus accepteren en omarmen. De Riso heeft haar eigen mislukkingen ook omarmt en dat heeft hem gemotiveerd het boek niet glad en perfect te drukken, maar net zoals zijn beelden rauw en intiem te Risoprinten.
Elke dag loop ik langs de Happy Italy, waar vaker wel dan niet een rij staat voor de deur. Ook de Mcdonald’s zit stampvol en nu sushi het land voor zich gewonnen heeft schieten de sushi-tenten de grond uit. De menukaart is in elke stad hetzelfde en iedereen weet wat je krijgt. Ik houd van koks zoals Massimo Bottura die doen wat niemand verwacht. Die 10 keer finaal de plank misslaan, maar daarna iets geniaals op je bord leggen wat niemand ooit had kunnen bedenken.
Als compensatie voor de veelheid aan technologie, alle standaardisatie en voor alle snelheid en budget gedreven consessies zou het mooi zijn als we weer ruimte geven aan het maken van fouten en blijven zoeken naar onverwachte oplossingen en daardoor geweldige, verrassende producties blijven maken. Zonder, of in mijn geval liever nog, mét de Riso-printer.
P.